Ön Çapraz Bağ Yırtıkları

Ön çapraz bağ yırtıkları, yaralanmaları ya da kopmaları. Ortopedi branşında en sık karşılaştığımız sorunlardan biridir. Genellikle profesyonel sporcularda ve aktif sporla ilgilenen kişilerde gelişir. Ön çapraz bağ, dizde bulunan kemikten yapıları birbirine bağlayan dokulardan biridir. Dizlerimiz hareket kabiliyetimiz için oldukça önemli eklemlerdir. Bu nedenle ön çapraz bağ yırtığı da hareket kabiliyetimizi derinden etkileyen bir sorundur. Ani yön değiştirme, zıplama, düşme ve çarpışma gibi senaryolarda meydana gelebilir. Futbol, kayak, tenis, koşma ön çapraz bağ yırtığı oluşumuna meyli en fazla olan spor branşlarıdır. Kişiler bu bağ yırtılmasını dizden beklenmedik bir ses gelmesi ve boşalma hissi gibi duyumsar. Ayak üzerine basmada güçlük (şiddeti değişkendir), dizde ağrı ve şişlikle kendini gösterir.

Ön Çapraz Bağ Nedir? Ne İşe Yarar?

Ön çapraz bağ dizin orta kısmında yer alan arkadan öne ve dıştan içe doğru uzanan, sert ve esnek liflerden oluşan bir dokudur. Diz ekleminde üç farklı kemik vardır: uyluk (femur), bacak (tibia) ve önde diz kapağı (patella). Bu kemikleri birbirine tutturan farklı bağlar mevcuttur. Bu bağlardan biri de ön çapraz bağdır. Dış çapraz bağ ile birlikte “X” şeklindedirler ve dizin ileri-geri rahat hareket etmesini sağlarlar.

Ön Çapraz Bağ Yırtığı Belirtileri

Yırtığın ilk aşamada verdiği üç belirti yere basmada güçlük, şişlik ve ağrıdır. Ancak basma güçlüğü kısa bir süre sonra, ağrı ve şişlik ise ilk 3 hafta içinde geçer. Kişi sorunu farkına varamadıysa bu süreden sonra yaralanmanın verdiği en önemli semptom dizdeki dönmelerdir, bu dönmeler sırasında ağrı duyulur. Ayrıca kişi sportif aktiviteye devam ediyorsa bu aktiviteler sırasında ve sonrasında da ağrı hissedilir. Ön çapraz bağ yırtığının sık rastlanan diğer belirtileri ise şöyledir:

• Sportif aktivite esnasında dizden ses gelmesi veya uyuşukluk
• Şiddetli ağrı ve aktiviteyi bırakma zorunda kalma
• Hareket etmekte güçlük

Ön çapraz bağ yaralanması esnasında menisküs de zarar görebilir. Menisküs yırtığının en önemli göstergesi ise dizde yaşanan kilitlenmelerdir.

Not: Ön çapraz bağ yırtığı en belirgin semptomunu sıklıkla oluştuğu anda verir. Yaralanmanın şiddetine göre hastanın yürümesi birkaç gün içinde normalleşebilir, ağrısı geçebilir. Ancak spora geri döndüğünde ağrılar ve yeti kaybı geri gelir, koşarken güçlük yaşar, bir anda duramaz ya da zorlanır, dönme hareketlerini istediği gibi yapamaz.

Tanı

Ön çapraz bağ yırtığı tanısında hasta öyküsü ve fiziksel muayene oldukça kritiktir. Tecrübeli bir ortopedi uzmanı vakaların büyük bir kısmına bu şekilde tanı koyabilir. Ancak sorunun kapsamından emin olmak ve kesin tanı için görüntüleme teknolojilerine de başvurulmalıdır. Röntgen filminde kemikte bir kırık olup olmadığı kontrol edilir. Yaralanmanın kesin tanısı MR görüntüsünde tespit edilir. Ayrıca MR sayesinde sorunun kapsamı da tam olarak keşfedilir: Menisküs, yan bağ, kıkırdakta bir yaralanma var mı, kemikte bir ödem söz konusu mu?

Neden Olur?

Ön çapraz bağ yaralanmaları genellikle kişinin kendi kendine yaptığı bir hareket sonucu oluşur: ani dönüş, durma veya yön değiştirme. Nadiren ise dize alınan darbeler, trafik kazaları veya düşme sonucu bu yaralanmalar meydana gelebilir. Ön çapraz bağ yaralanmalarına sık neden olan durumlar şöyledir:

• Aniden yavaşlama, yön değiştirme
• Sıçrama sonra dengesiz düşme (basketbolcularda görülebilir, en güncel örneği ünlü basketbolcu Klay Thompson’ın NBA finallerinde yaşadığı sakatlıktır)
• Aniden durma
• Dizin aniden dönmesi
• Dize alınan şiddetli darbe

Yapılan spora uygun olmayan ayakkabı kullanımı, yetersiz kondisyon ve antrenman yaralanma riskini artırır. Ayrıca yanlış zemin seçimi de tehlikeyi artırır (suni çimde yapılan futbol müsabakaları)

Tedavisi

Ön çapraz bağ yaralanmalarının kesin tedavisi cerrahidir. Ancak hastanın yaşına ve yaşam biçimine göre ameliyat yerine fizik tedavi ve egzersiz de değerlendirilebilir. Hangi hastalarda hangi tedavi sürecini benimsiyoruz?

Profesyonel sporcular: Bu hastaların sporcu yaşamına devam edebilmeleri için mutlaka ameliyat edilmeleri gerekir. Sonrasında da fizik tedavi ve spor terapisi ile tedaviye devam edilir.

30 yaş altı: Kişi spor yapsın veya yapmasın gelecekte oluşabilecek dejeneratif sorunlara karşı cerrahi önerilir.

30-40 yaş arası: Kişi spor yapıyorsa cerrahi önerilir. Kişi spor yapmıyorsa, günlük aktivitelerinde de sorun yoksa ilk aşamada fizik tedavi ve egzersiz tercih edilebilir.  Ancak kişi hareket kaybı yaşıyorsa veya menisküs gibi ilave bir problem ortaya çıktıysa cerrahi önerilir.

40-50 yaş arası: Kişi yoğun spor yapıyorsa ve dizde dengesizlik söz konusuysa cerrahi önerilir. Ancak 40 yaşından sonra yapılan cerrahilerde spora dönüşte gecikmeler yaşanabilir. Bu yaş grubunda fizik tedavi de önerilebilir. Ancak bu senaryoda sporun türünde ve seviyesinde değişiklik yapılması gerekir. Öte yandan kişinin sakin ve sporsuz bir yaşantısı var ise tedavi olarak ilk aşamada fizik tedavi ve egzersiz tercih edilir.

50 yaş üzeri: Fizik tedavi ve egzersiz önerilir. Hastanın yaşam biçimine göre nadir de olsa cerrahi düşünülebilir.

Ön çapraz bağ yırtığı ameliyatı

Ön çapraz bağ yırtıkları artroskopik (kapalı) cerrahi ile gerçekleştirilir. Dizde yaklaşık 1 cm’lik iki-üç adet kesi açılır. Deliklerden birinden kamera diğerlerinden ise cerrahi enstrümanlar diz içine yerleştirilir. İlk olarak dizin çevresinden ön çapraz bağ dokusuna benzer sertlikte, uzunlukta ve yapıda olan greftler toplanır. Bu greft dokusu ile ön çapraz bağ yeniden oluşturulur.

Ön Çapraz Bağ Yaralanmasının Tedavisi ve Sık Sorulan Sorular

Günümüzde çok büyük bir hasta grubunda ön çapraz bağ yaralanmalarının tedavisi ilk aşamada cerrahi ve devamında da fizik tedavidir. Artroskopik yani kapalı yöntemler bu ameliyatın yapılmasında altın standarttır. 3 cm’lik bir kesi yeri açılır. Işık, kamera ve cerrahi enstrüman bu delikten diz içine yerleştirilir. Cerrah, ameliyat bölgesini yüksek ışık altında, büyütülmüş olarak büyük bir monitörde görerek ameliyatı yapar. Ön çapraz bağ ameliyatı bir dikme ameliyatı değildir. Dizin içine girdikten sonra ilk olarak yırtılmış bağ dokusu temizlenir. Ameliyat dizin içerisinde yedek parça olarak düşünülebilecek iki tendonun alınıp dört kat haline getirilmesi ile başlar. Tibia ve femura, açılan tünellerden geçirilerek dizin içine bu bağın yerleştirilmesi ile devam eder. Ardından çeşitli materyaller ve özel tekniklerle bu bağ dokusu sabitlenir, kilitlenir. Hastalarımızı genellikle ameliyatın ertesi günü taburcu ederiz. Hastamızı 4-6 haftalık bir iyileşme süreci bekler. Tendon, kemik tüneline bu süre içinde kaynar. Ameliyat sonrası dizlik kullanılabilir. Hastanın fizik tedavi görmesi gerekir. Fizik tedavi ameliyattan 3-4 gün sonra başlar ve yaklaşık 1 ay kadar sürer. Ön çapraz bağ ameliyatı yüksek başarıyla yapılan bir cerrahi müdahaledir. Literatürde ameliyatın başarı oranı yüzde 95 olarak bildirilmektedir. Buradaki başarı ameliyattan sonra hastanın dizinde bir gevşeme olmaması, kalıcı bir iyilik hali sağlanmasıdır. Bizim klinik pratiğimizde gördüğümüz bu ameliyatlar yüzde yüze yakın bir oranda başarıyla gerçekleştirilmektedir.

Çocuklarda ön çapraz bağ yaralanmaları tedavi edilmeli mi?

Evet, edilmelidir. Erken yaşlarda yaşanan ön çapraz bağ yaralanmaları gelecekte menisküs ve kıkırdak yaralanmalarına yol açabilir. Çocuğumuzun dizinde kalıcı bir hasar söz konusu olabilir. Çocuklarda spor müsabakaları esnasında dize gelen ani bir darbe, çarpma gibi travmatik nedenlerle ön çapraz bağlar yaralanabilir. Ameliyatın çocuklara özel geliştirilmiş teknikler ve artroskopi cihazlarıyla yapılması gerekir.

Ön çapraz bağ onarımda hangi doku kullanılmalıdır?

Ön çapraz bağ ameliyatında bağların greft doku kullanılarak yeniden yapılması gerekir. Burada iki temel seçenek vardır. Ya kişinin kendi dokusu kullanılır yani otogreft ya da kadavra dokusu yani allogreft. Yapılan çalışmalar greft olarak kişinin kendi dokusunun kullanılmasının daha iyi sonuçlar verdiğini bildirmektedir. Hastanın iki farkı tendonundan greft dokusu alınabilir: patellar tendon (dizin ön kesiminden) ve hamstring tendonları (bacağın arka kaslarından). Günümüzde iki tendondan da halen yararlanılsa da sahip olduğu avantajlar nedeniyle (daha az ağrı, daha kozmetik) ön çapraz yaralanması ameliyatlarında greft dokusu olarak hamstring tendon kullanımı son yıllarda daha popüler hale gelmiştir.

Ön çapraz bağ ameliyatı hemen yapılmalı mı?

Ön çapraz bağ yaralanması ile birlikte dizde menisküs yırtığı ya da bir kıkırdak yaralanması varsa acil ameliyat düşünülebilir. Ancak tek başına bir ön çapraz bağ yaralanmasından bahsediyorsak ameliyat için kısa bir süre beklemek gerekir. Dizin ağrısı, şişi ve hareket kısıtlılığının hafiflemesi beklenir. Öte yandan ameliyatın geciktirilmemesi de gerekir. Ön çapraz bağ ameliyatları genellikle yaralanmadan sonraki 1-4 hafta içinde yapılır.

Ameliyat sonrası koltuk değneği kullanacak mıyım?

Ameliyattan sonraki ilk 1 ay hastamızın dizine tam kuvvet uygulamasını istemeyiz. Bu nedenle cerrahi sonrası ilk 1 ay koltuk değneği kullanımı gerekir. Bu süre içinde diz içi bağlar yeniden kaynar ve dizin stabilitesi yeniden sağlanmış olur. Ön çapraz bağ yaralanması ile birlikte dizde farklı bir sorun daha varsa koltuk değneği kullanım süresi uzayabilir.

Ameliyat sonrası dizlik kullanımı gerekli mi?

Hastada sadece ön çapraz bağ yaralanması varsa ameliyat sonrası hastaya bir dizlik verilmez ya da alçı uygulaması yapılmaz.

Ameliyat sonrası ne zaman yürüyüp koşabilirim?

Ameliyattan ortalama 1 ay sonra hastamız koltuk değneklerini bırakır. Yürüyüşlere başlar. Zaman içinde kademeli olarak bisiklet, yüzme gibi dizi yıpratmayacak hafif sporlara ve araba kullanımına izin verilir. Tempolu koşma için ameliyatın üzerinden en az 3 ay, mücadele gerektiren sporlara dönüş için ise en az 5 ay beklenir. Futbol gibi temasa dayalı sporlar için ise bekleme süresi artabilir. Ön çapraz bağ ameliyatı sonrası kişinin eski aktivitesine dönmesi özel bir planlama gerektirir ve hastadan hastaya değişir. Özellikle elit sporcular için amaca yönelik özel rehabilitasyon planlamaları yapmak gerekir.