Kalça Eklemi Sağlığı

Kalça eklemi, insan vücudundaki en büyük eklem dokularından biridir. Büyük kas grupları ve tendonlar tarafından desteklenmiştir. Vücudun hareket bütünlüğünü sağlar ve yükünü taşır. Sağlıklı bir kalça eklemi rahatça yürümemizi sağlar. Diğer eklemler gibi kalça eklemi de çeşitli sorunlar yaşayabilir. Yaşlanmayla birlikte kireçlenebilir, spor yaralanmasından etkilenebilir, travma sonucu hasar alabilir. Ayrıca kalça çıkığı, romatizmal hastalıklar, eklemi ilgilendiren enfeksiyonlar da kalça eklemini tehdit edebilir, mekaniğini bozabilir.

Kalça Eklemi Nedir?

Kalça eklemi, femur (uyluk kemiği) ve pelvis (leğen kemiği) arasıda konumlanmıştır. Vücudun en büyük eklemlerinden biridir ve oldukça kritik bir konuma sahiptir. Tüm vücudun senkronize bir şekilde sağlıkla hareket edebilmesinde rol sahibidir. İki parçadan oluşur: femur başı ve asetabulum (kalça yuvası). İç-dış, ön-arka ve dairesel olarak hareket edebilir.

Kalça Eklemi Neden Ağrır?

Kalça eklemi birçok nedenle ağrıyabilir. Bu ağrılar kalça ekleminin kendisinden, komşu kas ve dokulardan veya vücudun farklı bir hastalığından dolayı olabilir. Doğuştan gelen sorunlar, travmalar, yaşlanma, spor yaralanmaları nedeniyle kalça eklemi ağrıyabilir. Kalça ekleminin ağrımasına neden olan sorunlar şöyledir:

• Osteoartrit (kireçlenme)
• Romatizmal hastalıklar
• Eklem zarının iltihaplanması
• Spor yaralanmaları
• Travma (trafik kazaları, düşme, çarpma)
• Kalça çıkığı problemleri
• Kalça eklemindeki kırıklar
• Fibröz kıkırdak yırtıkları
• Eklemde sıkışma sorunu
• Kemik dolaşım bozuklukları
• Piriformis sendromu
• Trochanterik bursit

Vücudun farklı doku ve organlarında oluşan sorunlar da kalça eklemi ağrısına neden olabilir. Bunlar nelerdir: bel fıtığı, kasık fıtığı, üreme ve boşaltım sistemi organlarının hastalıkları, diz sakatlıkları.

Kalça Ekleminin Hastalıkları

Kalça eklemini ilgilendiren farklı hastalıklar mevcuttur. Bunlar nelerdir?

Kalça Eklemi Sıkışma Sendromu

Kalça eklemi ya da femoroasetabuler sıkışma sendromu. Femur (uyluk kemiği) başı ve femur başının yerleştiği asetabuluma (kalça yuvası) arasında oluşan bir sorundur. Bu sorunlar ikiye ayrılabilir. İlki kıskaç ya da pincer tipi sıkışmadır. Asetabuluma kaynaklı bir sorundur. Kalça yuvasının fazla derin olması veya femur başını aşırı kapsaması problemidir. İkincisi tümsek ya da cam tipi sıkışmadır. Femur başı kaynaklı bir sorundur. Femur başında oluşan kabarıklar, tümsekler nedeniyle kalça yuvasına giriş çıkış esnasında yaşanan sürtünmedir. Kalça ve kasıkta hissedilen ağrı ile kendini gösterir.

Labrum Yırtıkları

Genellikle kalça eklemi sıkışma sendromu sonucu görülen bir hastalıktır. Bir diğer nedeni de displazidir (kemiksel bir eksiklik). Labrum yırtığında, kalça yuvası kenarında bulunan kıkırdak doku yırtılmıştır. Sporcularda görülme riski fazladır, riskli bir hareket sonucu aniden oluşabilir.  Kasıkta derin bir ağrı ile kendini gösterir. Kalça ekleminde takılma, dengesizlik, zayıflık, sıkışma ve takılma hissi olur.

Kalça İnstabilitesi

Kalça ekleminin doğal konumunu kaybetmesidir. Eklem sadece yerinden oynayabileceği gibi tamamen de çıkabilir.  İki türü vardır: travmatik ve kronik. Travmatik kalça instabilitesi trafik kazaları veya kayak gibi ekstrem sporlar sonucunda oluşabilir. Kronik instabilite ise doğumsal olarak veya zaman içinde yıpranma/zorlanmaya bağlı gelişir.

Eklem Kıkırdağı Hasarları

Kalça eklemi ağrısına en sık yol açan sorunlardan biridir. Ani bir travma (kaza, yaralanma vd.) veya zaman içinde yıpranma sonucu gelişebilir. Erken aşamada tedavi etmek gerekir. İleri evrede kireçlenmeye (osteoartrit) neden olabilir.

Artrit

Artrit, eklem iltihabıdır. Eklem yüzeyini kaplayan kıkırdağı yıpratır. Ağrıya yol açar. Farklı artrit türleri vardır. Kalça ekleminde en sık görüleni osteoartrittir. Kıkırdağın aşınması ve yıpranması sonucu oluşur. Ağrının yanında, hareket kısıtlılığına yol açar.

Bursit

Kalça eklemi ve kemikleri üzerinde synovial bursa ya da bursa adı verilen içi sıvı dolu kesecikler vardır. Bu keseciklerin görevi kemik uçlarının sürtünmesini önlemek/azaltmaktır. Bu keseciklerin iltihaplanmasına bursit hastalığı nedir. Kalçada en sık görülen bursit tipleri: trokanterik bursit ve iliopsoas bursittir. Kalçada ve kasıkta ağrı, yanma, hareket kaybına neden olur.

Tendon Yırtıkları ve Yaralanmaları

Tüm eklem dokularında olduğu gibi kalça ekleminde de tendonlar vardır. Tendonlar, kasları kemiklere bağlayan dokulardır. Bu tendonlar travmaya bağlı olarak veya zaman içinde yıpranma neticesinde yırtılabilir, yaralanabilir. Kalçanın yan kısmında ağrı ve yürüme güçlüğüyle kendini gösterir. Kalçanın yan tarafında bulunan gluteus minimus ve gluteus medius kaslarının çevresinde meydana gelir.

Hamstring Kas Yırtıkları

Hamstering kasları uyluk kemiğinin arkasında yer alır. Kalça ekleminden çıkar ve diz kapağına kadar devam eder. 4 tanedir. Yürüme ve diz çökme hareketlerinde önemli yer sahibidirler. Hamstring yırtıkları çok yaygın olarak sporcularda olur. Ani hızlanma ve yavaşlama ana etkendir. Yakın zamanda iki ünlü NBA yıldızı James Harden ve Klay Thompson’da bu sakatlığı geçirmiştir.

Piriformis sendromu

Kalçanın arkasına yerleşmiş dokulardan biri de piriformis kasıdır. Siyatik sinirle komşudur. Bu kas ile kalça eklemi dışarıya doğru çevrilir. Bu kasta oluşan bir sorun, siyatik siniri rahatsız eder ve ağrı oluşur. Bu duruma Piriformis sendromu denir. Bel fıtığına benzer şikayetler gösterir.

Kalça Eklemi Çevresi Kas Yaralanmaları

Kalça eklemi çevresinde birçok kas bulunur: psoas kası, iliacus kası, rectus femoris kası, sartorius kası, pectineus kası vd. Bu tür kaslar spor yaralanmaları, trafik kazaları, düşme, aşırı gerilme, o kas grubunu aşırı kullanma gibi durumların bir sonucu olarak yaralanabilir. Sporcularda sık görülür. Yetersiz, uygunsuz ısınma ve aşırı zorlama temel unsurlarıdır.

Risk Grupları

• Erkeklerde kalça eklemi sorunlarıyla daha sık karşılaşırız.  Ancak kalça sorunları erkeklerde daha çok olur diyemeyiz. Bu durumun nedeni, genellikle erkeklerin daha ağır işlerde çalışması ve daha çok profesyonel erkek sporcu olması şeklinde yorumlanabilir.
• 55 yaş üzeri olmak
• Obezite, vücut kitle indeksinin 35 ten fazla olması.
• Bazı meslek grupları (Profesyonel sporcular, dansçılar)

Kalçada Sorun Olduğunun Belirtileri Nelerdir?

• Kalça ağrısı (ön kısım)
• Kasık ağrısı, kasıkta hassasiyet
• Dizin iç kısmında ağrı
• Sandalyeden kalkarken ağrı, güçlük yaşama
• Kalça hareketlerinde yavaşlama
• Hareket kısıtlılığı
• Eğilme, arabadan inme gibi hareketlerde güçlük

Tanı

Tanıda fiziksel muayene ve hasta öyküsü önemlidir. Kalça eklemi problemlerinde kesin tanı MR taraması ile konur. Bazı olgularda tomografi, röntgen ve kan testleri de istenebilir.

Tedaviler

Kalça eklemi sorunları kişinin hareketliliğini kısıtlar, yürümesini olumsuz etkiler, vücudun hareket senkronizasyonunu sekteye uğratır. Hastanın ağrısı da olur. Bu nedenle tedavi edilmesi gerekir.

Eklem İçi Enjeksiyonlar

Cerrahi müdahaleden önce eklem içine yapılan çeşitli enjeksiyonlarla kalça eklemi sorununu gidermeye çalışırız. Kalçaya kortikosteroidler, hyaluronik asit, PRP ve kök hücre enjekte edilebilir. Bu enjeksiyonlar her hasta için uygun olamamakla birlikte, kalça eklemine yönelik yapılan uygulamaları da sınırlıdır. Enjeksiyonun ve hastanın özenle seçilmesi gerekir.

Fizik Tedavi

Kalça ekleminin tedavisinde fizik tedavi önemli bir yer tutar. İki türlü kullanımı vardır. Hastayı ameliyat etmeden sorun fizik tedavi ile çözülmeye çalışılır ya da ameliyat sonrası hareketliliği yeniden sağlamak için fizik tedaviye başvurulur. Kalça eklemine yönelik şu uygulamalar yapılabilir:

• Fleksiyon, ekstansiyon, rotasyonel germe egzersizleri
• İzometrik egzersizler (abduktor ve kuadriseps)
• Sıcak uygulama
• Krioterapi
• Hidroterapi
• Elektroterapi
• Medikal masaj

Kalça eklemi hastalarında eklemin taşıdığı yükü azaltmak önemlidir. Bunun için kalça kaslarının kuvvetlenmesi gerekir. Fizik tedaviye ek olarak egzersizlerin de önemli bir yeri vardır. Egzersiz yaparken önemli olan kalçaya yük bindirmemektir.

Artroskopik Cerrahi

Kalça eklemi sorunlarında en sık uyguladığımız yöntem artroskopik cerrahidir. Diz ve omuzdan sonra en sık artroskopik cerrahi uyguladığımız eklem de kalçadır. İşlem kapalı olarak 1-2 cm’lik deliklerden vücut içine girilerek yapılır. Ameliyatın türüne göre vücutta 2 veya 3 adet kesi yeri açılır. Kamera ve cerrahi enstrümanlarla kalça eklemine ulaşılır ve işlem yapılır. Ameliyat süresi 80-120 dakikadır.

Kalça eklemi sıkışma sendromu, kıkırdak yaralanmaları, labrum yırtığı, tendon yırtıkları ve siyastik sinir sıkışması başta olmak üzere kalça ekleminin neredeyse tüm ameliyatlarında artroskopik cerrahi kullanılabilmektedir.

Kalça Protezi Ameliyatı

Hasta kalça eklemi sorunları nedeniyle hareket sorunları yaşıyorsa, yoğun ağrı çekiyorsa ve yukarıdaki diğer tedavilerle de bir sonuç elde edilemediyse kalça protezi ameliyatına başvururuz.

Leğen kemiğinde bulunan asetabulumanın (kalça yuvası) olduğu bölgeye metal, plastik, seramik karışımı yeni bir yuva yerleştirilir. Problemli femur başı vücut dışına çıkarılır yerine metal/seramik bir protez takılır. Bu parça yeni yapılan kalça yuvasıyla eşleşir. Bu şekilde kalça ekleminin iki parçası da değiştirilmiş olur. Bu işleme total kalça protezi ameliyatı adı verilir.

Ameliyat sonrası hasta ağrılarından kurtulur. Hastanın hareket kapasitesi ise ameliyat öncesi hareketlerinin sınırlılık derecesiyle ve kemiklerindeki şekil bozukluklarıyla yakından ilişkilidir. Bu nedenle diğer yöntemlerle çare bulunamadıysa çok beklemeden kalça protezi ameliyatını yapmakta fayda vardır. Total kalça protezi ameliyatı doğru hastalara, doğru zamanda uygulandığında oldukça iyi sonuçlar verir. Hasta günlük hareketlerini rahatlıkla yapar, yürür, oturur, kalkar, eğilir.

Ünlü tenisçi Andy Murray’nin kalça protezi ameliyatı geçirdiğini ve 1 yıl sonra yeniden rekabetçi düzeyde tenis sahalarına geri döndüğünü belirtmekte yarar var.

Protez ameliyatı sonrası düzenli muayene ve tetkiklerle protezin takip edilmesi gerekir. Kalça protezlerinin kullanım süresi 15-25 yıl arasıdır. Bu süre hastanın hareketliliğine, kemik dokusunun değişimine ve kullanılan protezin kalitesine bağlı olarak değişir.

Kalça protezi ameliyatı ne zaman yapılır?

Eklem hasarlarında protez uygulamasını en son seçenek olarak değerlendiririz. Daha önce yapılan işlemlerle hastanın ağrıları azalmamış hatta aksine artmışsa, istirahat ederken de bu ağrılar devam ediyorsa, kişinin hareketliliğinde ciddi sorunlar varsa, yürürken, merdiven çıkarken, çorap giyerken sorun yaşıyorsa, sürekli baston kullanma ihtiyacı duyuyorsa bu noktada kalça protezi ameliyatı gündeme alınmalıdır.

Kalça protezi genç hastalara yapılır mı?

Kalça eklemi problemleri genellikle 50 yaş sonrasında kendini gösterir ve ameliyat genellikle 50 ila 80 yaş arasındaki hastalara uygulanır. Ancak klinik pratikte genç hastalara protez ameliyatı yapmanın herhangi bir sakıncası yoktur ve kalça protezine ihtiyaç duyan birçok genç hastaya da bu ameliyat yapılmıştır. Örneğin, kalça eklemini tutan romatizmal sorunları olan genç bir hastaya kalça protezi ameliyatı rahatlıkla yapılabilir. Ciddi sakatlıklar geçiren ve kalça eklemi hasar görmüş kişilere hatta sporculara da bu ameliyat uygulanabilir. Elit tenisçilerden biri olan Andy Murray bu hastalardan biridir.

Kalça protezi ameliyatı güvenli bir ameliyat mı?

Evet. Kalça protezi ameliyatı, hasarlanmış ve artık işlevini yerine getiremeyen kalça ekleminin yerinden çıkarılıp yerine aynı işlevi görebilecek bir materyalin yerleştirilmesini içerir. Bu protez titanyum, plastik ve metal parçalardan oluşan üstün bir sağlık teknolojisidir. Kalça protezi ameliyatı ilk kez 1969’da ABD’de gerçekleştirilmiştir. 50 yıldan uzun süredir uygulanan bir tedavidir. Zaman içinde de kullanılan protezin kalitesinde ve cerrahi tekniklerdeki gelişmeler sayesinde çok daha iyi sonuçlar alınan bir tedavi yöntemi olmuştur. Protezlerin kullanım ömürleri artmış ve vücuda uyum sağlamaları kolaylaşmıştır.

Kalça protezi ameliyatı nasıl yapılır?

Kalça protezi ameliyatı genel anestezi altında ameliyathanede yapılır. Yıpranmış ve işlevini kaybetmiş eklem yüzeyleri vücuttan çıkarılır. İlgili noktaya kalça protezi yerleştirilir. Kalça protezi, uyluk kemiğinin içindeki kanala yerleştirilen saplı bir protez ve leğen kemiğindeki yuvaya yerleştirilen bir çanağı içerir.

Kalça protezi sonrası spor yapabilir miyim?

Evet yapılabilir. Ancak bazı önemli detaylara dikkat edilmesi gerekir. Ameliyattan sonra spor yapmak için bir süre beklemek gerekir. Bu süreçte istirahat önemlidir. Kalça protezi ameliyatı olan hasta düzlükte uzun yürüyüşlere çıkabilir, bisiklet kullanabilir, yüzebilir. Ancak kişilerin kalçaya aşırı yük bindirecek zıplama ve ani hareketleri içeren sporları yapmaması gerekir. Basketbol, tenis, koşma gibi sporlardan kaçınılmalıdır. Yine çarpışmalara neden olabilecek futbol gibi sporlardan da uzak durulmalıdır. Bu tür sporları yapmak veya aşırı kilo alarak kalçaya fazla ağırlık yüklemek protezi yıpratacaktır.

Kalça protezi ameliyatı sonrası günlük yaşamda nelere dikkat etmeli?

Hastaların ameliyattan hemen sonra koltuk değneği, yürüteç veya baston yardımıyla yürümeleri gerekebilir. Ameliyat sonraki ilk 1 ay protezi korumak önemlidir. Bu nedenle banyo yaparken, alışverişe çıkarken, yemek yaparken kişilerin yanında yardımcı olacak birinin bulunması tavsiye edilir. Ayrıca tuvalet, banyo gibi yerlere tutamaç yaptırmak oturup kalkmayı kolaylaştıracaktır. Bu 1 aylık sürecin ve doktor kontrollerinin ardından hastaların büyük bir bölümü günlük aktivitelerini bireysel olarak yapmaya başlayabilir. Oturma, kalkma, yürüme gibi eylemlerde sorun yaşamazlar, ağrı duymazlar.

Not: Bu içerik Ortopedi Uzmanı Doç. Dr. Hüseyin Bahadır Gökçen tarafından yazılmıştır. Dr. Gökçen ortopedik hastalıkların tanı ve tedavisi üzerine 10 yıldan uzun bir kariyere sahiptir. Randevu ve detaylı bilgi almak için telefon ve mail üzerinden kendisine ulaşabilirsiniz.

• Telefon: 0533 574 21 04
• Mail: bahadrgokcen@gmail.com